کاربرد پرتوهای یون ساز:

A: تشخیصی

پرتوشناسی تشخیصی:شامل رادیوگرافی تک دندان– پانورکس (برای دندان و کل آرواره) -

 سفالومتری–  رادیوگرافی پرتابل و ثابت (از همه ی اندام ها) ماموگرافی– آنژیوگرافی– فلوروسکوپی–CT

تعریف رادیوگرافی:

شناسایی ساختار داخلی یک ماده به وسیله ی پرتو بدون دخل و تصرف

همه ی موارد ذکر شده جنبه ی تشخیصی دارند به جز آنژیوگرافی که جنبه ی درمانی هم دارد که به آن interventional radiology گفته می شود که علاوه بر تشخیص گرفتگی عروق، رفع گرفتگی عروق (  آنژیوپلاستی) نیز انجام می دهیم.

 CT** روشی از تصویر برداری است که از اشعه ی X استفاده می کنیم ولی نوع تصویر مقطعی است.

//////////////

پزشکی هسته ای

استفاده از منابع پرتوزای باز به منظور تشخیص و درمان

ماده ی پرتوزا به سه روش می تواند وارد بدن شود: 

 تزریقی، استنشاقی و خوراکی                                        

** تقسیم بندی منابع پرتوزا:

1-منبع بسته (جامد)، یعنی امکان پخش ندارد

2-منبع باز (گاز و مایع)                                                                                                                            

سپس از بافت تصویر برداری می کنیم ولی به شرطی که آن ماده در داخل ارگان خاص جذب اختصاصی داشته باشد. به طوری که ماده ی پرتوزا را با یک دارو همراه می کنند که فقط در یک ارگان خاص، خاصیت جذب داشته باشد. وقتی ماده جذب شد از خودش اشعه ی گاما ساطع می کند و ما به وسیله ی یک detector این تشعشعات را گرفته و تصویرسازی می کنیم. (تا این جا بحث درمورد روش  In vivo بود )

پزشکی هسته ای سه گرایش دارد:

 1-  In vivo

 2- In vitro (RIA) که این دو (vivo , vitro)جنبه ی تشخیصی دارند

 3 درمان، یعنی از ماده ی رادیواکتیو باز برای بمباران یک ارگان استفاده می شود مثل سرطان تیروئید ( با وارد کردن 131T در داخل تیروئید)

سرطان تخمدان (به وسیله ی طلا)

مزیت پزشکی هسته ای بر شیمی درمانی این است که در شیمی درمانی همه ی رده های سلول ها از بین می روند و به صورت سیستمیک اثر می گذارد ولی پزشکی هسته ای موضعی است. نکته ی دیگر آن که پزشکی هسته ای بهترین روش درمان سرطان تیروئید است.

برای اطمینان از این که یک غده ی سرطانی کاملا از بین رفته است مثلا در مورد سرطان پستان پس از جراحی و برداشتن غده،رادیوتراپی و شیمی درمانی نیز انجام می دهند.

رادیوتراپی

استفاده از پرتوها صرفا جهت درمان و فقط از چشمه های بسته

در این روش دو مکانیسم داریم:

الف– تله تراپی : منبع پرتو از فاصله ی 80 تا 100سانتی متری اشعه را به یک نقطه ی خاص متمرکز می کند ولی برای این که بافت های طبیعی آسیب نبیند، زاویه ی تشعشع را به گونه ای تنظیم می کنند که بیش ترین پرتو به بافت توموری برسد و سایر بافت ها تشعشع قابل تحمل دریافت کنند. تقریبا برای همه ی موارد از این روش استفاده می شود به جز مواردی که سر راه پرتو، یک بافت حساس قرار گرفته باشد که حتی با کوچک ترین تماس با مواد پرتوزا آسیب می بیند که در این صورت از روش (ب) استفاده می شود.

این تنظیم زاویه چگونه انجام می شود؟؟ فرض کنیم برای درمان سرطان breast ما به gray 100اشعه نیاز داریم در حالی که اگر این 100 واحد را به صورت کامل و از یک نقطه بتابانیم، بافت ریه آسیب می بیند پس ما 30 واحد از یک طرف و 30 واحد ازطرف دیگر و 30 واحد دیگر را نیز از یک جهت دیگر می تابانیم و یا این که می توانیم تعداد جلسات را افزایش دهیم.

ب- براکی تراپی :

 درمان از نزدیک سطح بدن به وسیله ی حفره های طبیعی بدن( مثل نای، مری، بینی و واژن ) و یا درمان به وسیله ی Implant  مثل موارد سرطان، غدد نخاعی و یا گردن.                          

در این روش میزان پرتوزایی بسیار کم است.

این روش دقیق ترین روش است ولی خیلی زمان بر است.

پرتوهای غیر یون ساز

پرتوهای غیر یون ساز: این امواج نیز اثرات بیولوژیک دارند ولی با مکانیسم متفاوت که در آینده به آن پرداخته می شود.

    این امواج عموما طیف امواج الکترومغناطیس اند. از جمله ی طیف الکترومغناطیس یون ساز امواج x  وگاما هستند.

 نزدیک ترین طیف غیریونساز به یونساز امواج  UV هستند.

 امواج الکترومغناطیس غیر یون ساز از فرکانس بالا به پایین به ترتیب عبارتند از:

امواج ماوراءبنفش، ناحیه ی نور مرئی، مادون قرمز، مایکروویو، امواج رادیویی(رادار )، امواج VLF (Very Low Frequency) ، امواج ELF ( Extremly Low Frequency)  مثل کابل های فشار قوی.

** اشعه یUV :   (موج غیر یونساز و الکترومغناطیس ) یعنی از دو میدان الکتریکی و مغناطیسی عمود بر هم تشکیل شده و راستای انتشار نیز عمود بر هر دو میدان الکتریکی و مغناطیسی است.

ویژگی های امواج الکترومغناطیس:

• میدان الکتریکی و میدان مغناطیسی و راستای انتشار عمود بر هم
• جرم سکون آن ها صفر است (ماده نیست) و چون جرم ندارند با سرعت نور حرکت می کنند
• بار الکتریکی ندارند پس در میدان الکتریکی منحرف نمی شوند.
• فقط بسته ی انرژی اند یعنی فقط در صورت برخورد با ماده انتقال انرژی می دهند. در شرایط خلا تا بی نهایت می روند
• انرژی این امواج همان کوانتوم انرژی است      :Eانرژی   E=h. F   فرکانس  h   F:

چهار مشخصه ی اصلی امواج الکترومغناطیس

• طول موج : فاصله ی بین دو نقطه ی مشابه بر روی محل انتشار موج
• دوره ی تناوب : حداقل زمانی است که طول می کشد تا یک شکل موج عینا تکرار شود واحد: (ثانیه)
• فرکانس  :       تعداد دوره های تناوب در یک ثانیه
• سرعت انتشار موج: امواج الکترومغناطیس سرعتی معادل سرعت نور دارند ولی امواج صوت فرق دارند.
• امواج الکترومغناطیسی قدرت انتشار در خلا را دارند. ولی امواجی مثل امواج صوتی ( دستگاه سونوگرافی ) نیاز به محیط مادی دارند

خواص فیزیکی امواج الکترومغناطیس:

• انتشار با سرعت نور در خلا
• حرکت به خط مستقیم
• جذب و پراکندگی در
• خاصیت و قابلیت قطبی شدن و تداخل.